Gezondheid en vervroegde uittrede in België

Samenvatting

De deelname van ouderen aan de arbeidsmarkt in België is een van de laagste van alle geïndustrialiseerde landen, zowel voor mannen als voor vrouwen. Volgens berekeningen van de OECD was in 2004 in de leeftijdsgroep van de 55- tot 64-jarigen slechts 21,2% van de vrouwen en 39,3% van de mannen tewerkgesteld (OECD, 2005). Dit maakt dat de gemiddelde uittredingsleeftijd in België ver onder de wettelijke pensioenleeftijd ligt. De lage werkgelegenheidsgraad bij oudere werknemers situeert zich binnen een context van toenemende vergrijzing. Dit leidt tot spanningen inzake de betaalbaarheid van de sociale zekerheid en tot arbeidstekorten op de arbeidsmarkt. De verklaringen voor vervroegde uittrede zijn complex. In de wetenschappelijke literatuur wordt verwezen naar zowel 'push'- als 'pull'-factoren. Met betrekking tot 'pull'-factoren wijst het wetenschappelijk onderzoek op institutionele factoren zoals vervroegde uittrederegelingen en pensioenen. Door negatieve financiële prikkels wordt vervroegde uittrede aangemoedigd en langer werken financieel ontmoedigd. Anderzijds worden hoge arbeidskosten, verouderde competenties en ongezonde arbeidsomstandigheden aangewezen als 'push'-factoren (Blöndal et al., 1997; Angrist et al., 1999). De moeilijke onderhandelingen in het recent afgesloten Belgische 'generatiepact' getuigen van grote sociale weerstand om vervroegde uittrederegelingen terug te dringen (Goyvaerts, 2006). Een wederkerend discussiepunt in het Belgische beleidsdebat rond vervroegde uittrede is de relatie tussen vervroegde uittrede en gezondheid. Meer bepaald wordt geargumenteerd dat vervroegde uittrede mede wordt beïnvloed door belastende arbeidsomstandigheden, die met de leeftijd moeilijker worden om te dragen. Het kan hierbij gaan over fysieke en/of mentale werkbelasting. In het bijzonder wordt hierbij verwezen naar de rol van een gestegen werkdruk in een context van hoge productiviteitseisen, jobonzekerheid en een sterke concurrentiële marktomgeving (Karasek & Theorell, 1990; De Witte, 2002). Illustratief voor dit discours in België is het besluit van het sociaal overleg om de Nationale Arbeidsraad te belasten met een advies over het moduleren van de brugpensioenen in het licht van 'zware beroepen'.