Samenvatting

Het Duitse mirakel, Duitsland gidsland, Duitsland op weg naar volledige tewerkstelling… Het zijn maar enkele van de kwalificaties die kwistig in het rond gestrooid worden. Ook sommige academici pleitten voor het Duitse model (zie bijv. Abraham & Konings, 2010). Vooral de evolutie van de werkloosheid springt de bewonderaars in het oog. Deze daalde in Duitsland van gemiddeld 10% in 2004-2005 naar 6,8% in 2010. In dezelfde periode liet Frankrijk een toename van de werkloosheidsgraad optekenen van 8,9% naar 9,3%. Ook in de Scandinavische landen was er een toename. België kende zowel in 2004-2005 als in 2010 een werkloosheidsgraad van ongeveer 8,3%. In Nederland was er ook een daling van de werkloosheidsgraad, maar beperkt, van ongeveer 5% in 2004-2005 naar 4,3% in 2010. Bijzonder opvallend zijn de uiteenlopende ontwikkelingen tijdens de recessie van 2008-2009. Duitsland is het enige Europees land waar de werkloosheidsgraad in 2010 lager lag dan in 2007.1
Voor een verklaring van deze evolutie wordt steevast gewezen op het beleid van arbeidsmarkthervorming dat vanaf 2003 door voormalig kanselier Schröder in de steigers werd gezet, en dat verder vormgegeven werd door werkgevers en vakbonden. Het meest in het oog springen de Hartz IV-wetten. Deze beperken sinds 2005 de duur van de werkloosheidsuitkering tot slechts één jaar. Daarna valt de werkloze terug op een veel lagere uitkering die het bijstandsniveau benadert. Verder werden bepaalde segmenten van de arbeidsmarkt flexibeler gemaakt. De Hartz II-wetgeving versoepelde vanaf 2003 het systeem van zogenoemde ‘minijobs’. Dit zijn zeer flexibele banen inzake organisatie van de werktijd, loonvorming, en aanwerving en ontslag, met een maandloon tot maximaal 400 euro. Dit bedrag is belastingvrij, maar tegelijk blijft de werknemer uitgesloten van sociale zekerheid. Met het oog op het behoud en de uitbreiding van de werkgelegenheid, en de versterking van de concurrentiekracht, aanvaardden de Duitse vakbonden verder op macro-economisch vlak een algehele loonmatiging. Verhoogde concurrentiekracht ligt mede aan de basis van de sterke exportprestaties van de Duitse economie in de voorbije jaren.
In dit artikel evalueren we het Duitse model als mogelijk voorbeeld voor andere landen. Eerst gaan we in op het Duitse exportsucces. Een belangrijke vraag hier is in welke mate dit succes kan worden verklaard door de loonvorming. Vervolgens kijken we veel verder dan de werkloosheidscijfers en de korte termijn ontwikkeling (het recente succes) van de Duitse economie. We stellen ons de vraag of het Duitse model ook de beste weg is naar meer werkgelegenheid en hogere economische groei op langere termijn. We vergelijken Duitsland voor verschillende prestatiemaatstaven met de reeds eerder vermelde landen: België, Nederland, Frankrijk, en drie Scandinavische landen (Denemarken, Finland en Zweden).
We besluiten dat het Duitse model een aantal belangrijke troeven bezit, maar vaak ook niet overtuigt. Rekening houdend met het aantal gewerkte uren zit Duitsland nog heel ver van de volledige tewerkstelling. De relatieve positie op de arbeidsmarkt van laaggeschoolden en langdurig werklozen is er het voorbije decennium nauwelijks verbeterd. Voor belangrijke determinanten van de economische ontwikkeling op lange termijn (investeringen in menselijk en vast kapitaal) scoort Duitsland bovendien (veel) minder goed dan vele andere landen, in het bijzonder de Scandinavische landen. Hoe het Duitse model een oplossing moet bieden voor de lange termijn problemen waarmee veel Europese landen geconfronteerd worden, blijft onduidelijk, temeer daar zo’n model aan kracht verliest naarmate meer landen het volgen.